Η νέα παγκόσμια μεσαία τάξη και το μέλλον του πλανήτη
Του Moisés Naím (Carnegie Endowment for International Peace).
Μόλις επέστρεψα από τη Κίνα. Όπως και άλλοι επισκέπτες της, εξεπλάγην από τις μεγάλες αλλαγές της χώρας. Η τελευταία μου επίσκεψη δεν ήταν πολύ παλιά, κι όμως παρατήρησα τεράστιες αλλαγές. Αυτό συμβαίνει όταν μια οικονομία αναπτύσσεται κατά 10% κάθε χρόνο!Η πρώτη μου επίσκεψη ήταν το 1978, όταν ξεκινούσαν οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Τα αυτοκίνητα ήταν ένα σπάνιο θέαμα, και οι...
...δρόμοι ήταν γεμάτοι με ποδηλάτες, ντυμένους ομοιόμορφα. Σήμερα, οι ίδιοι δρόμοι είναι γεμάτοι ουρανοξύστες με μοντέρνα αρχιτεκτονική αισθητική, πλημμυρισμένοι από οχήματα, και οι άνθρωποι φοράνε ρούχα σε κάθε στυλ που μπορεί κανείς να φανταστεί. Το 1978, η κινεζική οικονομία αντιστοιχούσε στο 40% της αντίστοιχης σοβιετικής. Σήμερα είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη. Αν και υπάρχουν ερωτήματα για το αν θα καταφέρει να παραμείνει βιώσιμη, εν τούτοις κάποια από τα επιτεύγματά της δείχνουν μόνιμα.
Η μεγαλύτερη αλλαγή που προέκυψε είναι πως εκατομμύρια Κινέζων ξέφυγαν από τη φτώχια, εντασσόμενοι σε μια μεσαία τάξη που μπορεί να είναι φτωχότερη από τις αντίστοιχες της Ευρώπης και των ΗΠΑ, αλλά που για πρώτη φορά επιτρέπει σε πολλούς Κινέζους να καταναλώνουν τρόφιμα, φάρμακα, ρεύμα, προϊόντα, κλπ. Ακόμη κι αν γίνει μια οικονομική κρίση, θα υπάρξει μεν συρρίκνωση της, αλλά όχι διάλυση.
Αυτού του είδους η επέκταση της μεσαίας τάξης, δεν είναι καθαρά κινεζικό φαινόμενο. Συμβαίνει παντού στον πλανήτη, στην Ινδία, στη Τουρκία, στο Βιετνάμ, στη Βραζιλία, και αλλού. Όλες αυτές οι χώρες διαθέτουν σήμερα μια μεσαία τάξη που είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που προϋπήρχε. Μήπως όμως η ανάδυση αυτής της νέας μεσαίας τάξης συνοδευτεί με αβάσταχτες οικολογικές και κοινωνικές πιέσεις;
Υπάρχουν τρεις απαντήσεις. Η πρώτη δόθηκε το 1798 από τον Thomas Malthus, που επέμενε πως αν ο ανθρώπινος πληθυσμός συνεχίσει να αυξάνεται πιο γρήγορα από τα παραγόμενα τρόφιμα, θα υπάρξει ανάγκη λιμών, ασθενειών, και πολέμων, προκειμένου να επανέλθει η φυσική ισορροπία. Βέβαια ο Malthus και όσοι τον υποστήριζαν υποτίμησαν τις νέες τεχνολογίες. Η πράσινη επανάσταση στη γεωργία διπλασίασε τη παραγωγή σιτηρών στα φτωχά κράτη. Γενικά, η τεχνολογία σήμερα βοηθά στη παραγωγή περισσότερων τροφίμων, και στην εκμετάλλευση περισσότερων φυσικών πόρων από ποτέ άλλοτε.
Μια δεύτερη απάντηση έχει να κάνει με την άποψη πως το πρόβλημα δεν είναι η παραγωγή, αλλά η διανομή. Μια μικρή μειοψηφία καταναλώνει πολύ περισσότερα απ ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ, με μόλις το 4.6% του παγκόσμιου πληθυσμού καταναλώνει το 25% της παγκόσμιας ετήσιας παραγωγής ενέργειας. Ο κάθε Γερμανός καταναλώνει 9 φορές περισσότερη ενέργεια από τον κάθε Ινδό, και 30 φορές περισσότερη από τον κάθε κάτοικο του Μπαγκλαντές. Υπ αυτή την έννοια ο Μαρξ είχε δίκιο όταν επέμενε σε μια πιο δίκαιη κατανομή, και πως το κράτος θα πρέπει να επέμβει για να τη πετύχει.
Η τρίτη απάντηση έχει να κάνει με την αγορά. Οι τιμές και τα κίνητρα θα λύσουν το πρόβλημα. Αν υπάρχουν ελλείψεις, ανεβαίνουν οι τιμές και μειώνεται η κατανάλωση. Επιπλέον, οι υψηλές τιμές δημιουργούν κίνητρα για περισσότερη αποδοτικότητα και νέες τεχνολογίες ώστε να μειωθεί το κόστος παραγωγής. Αν η τιμή του πετρελαίου συνεχίσει να αυξάνεται, τότε θα δούμε ανταγωνισμό μεταξύ της αιολικής, της ηλιακής, και της θαλάσσιας ενέργειας, και αυτής των υδρογονανθράκων. Αν ακριβύνει το βαμβάκι, οι αγρότες θα έχουν κίνητρο να καλλιεργήσουν περισσότερο απ αυτό. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει ήδη παντού, εξ ου και η θαυματουργή αύξηση της προσφοράς των πάντων. Και μάλιστα, κάθε μέρα, οι νέες τεχνολογίες συντελούν σε πιο αποδοτικές και περιβαλλοντικά φιλικές μεθόδους παραγωγής.
Το βασικό όμως πρόβλημα είναι πως οι προσαρμογές της αγοράς είναι σκληρές, και απειλούν τους πιο φτωχούς καταναλωτές για τους οποίους η οποιαδήποτε αύξηση τιμών σημαίνει μειωμένη κατανάλωση, δηλαδή πείνα. Και βέβαια υπάρχει το μεγάλο ζήτημα της ανεξέλεγκτης εκμετάλλευσης του φυσικού περιβάλλοντος, το οποίο δεν μπορούν να λύσουν οι δυνάμεις της αγοράς.
Ούτε ο Malthus, ούτε ο Μαρξ, αλλά ούτε και η αγορά δεν μπορούν να μας προσφέρουν απάντηση στα δύσκολα ερωτήματα που προκύπτουν από την εκρηκτική ανάπτυξη χωρών όπως η Κίνα, με μια νέα μεσαία τάξη που αυξάνει αλματωδώς τη παγκόσμια κατανάλωση. Οι οποιεσδήποτε τεχνολογικές αντιδράσεις, τις οποίες ωθεί η αγορά, δεν επαρκούν για να προλάβουν τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές βλάβες. Η κρατική παρέμβαση για διόρθωση των ανισοτήτων, μπορεί να καταλήξει σε παραμορφώσεις της αγοράς, στραγγαλισμό της καινοτομίας, κλπ. Χωρίς κρατική παρέμβαση, οι αδυναμίες της αγοράς μπορούν να δημιουργήσουν δύσκολες συνθήκες διαβίωσης.
Οι δογματικές ιδεολογικές εμμονές δεν μας βοηθούν να βρούμε τη λύση. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε κάθε διαθέσιμη ιδέα, να ανακαλύψουμε νέες, και να επιτρέψουμε τους πειραματισμούς. Στο παρελθόν, η ανθρωπότητα βρήκε τη λύση για τα πάντα. Σίγουρα το ίδιο θα γίνει και τώρα.
S.A. -Huffington Post
